راه سنگلاخی «اینشورتک» در اقتصاد ایران/ صندوق‌های خطرپذیر و مراکز نوآوری دو بال توسعه بیمه  

تیتر20 - این روزها نوآوری در زنجیره ارزش بیمه ها (اینشورتک) در صدر دغدغه های بیمه گران جای گرفته است. رشد کارکردی بیمه ها در حوزه پوشش سوانح و خسارت ها تنها زمانی می تواند تمام تقاضای موجود در بازار را جذب و برای آن خدمات مناسب و به صرفه تولید کند که نوآوری را در زنجیره ارزش خود ادغام کرده باشد. 

ساختار سنتی اقتصاد بیمه ها را می توان در نارضایتی هایی که از گذشته به جا مانده درک کرد؛ چه اینکه بیمه ها در حوزه پرداخت هزینه های درمان، کند عمل می کنند و از سویی نظام ارزیابی خسارت های اشخاص حقیقی و حقوقی آمیخته با شیوه های سنتی به سختی به دل مشتری می نشیند. به اینها باید نظام قراردادهای سنتی (کاغذی) بین بیمه و مشتری، احراز هویت سنتی از مشتری در هنگام فروش بیمه نامه، تثبیت جایگاه کارگزاری ها به جای راهکارهای نوین فروش بیمه نامه و پرداخت خسارت و  سو استفاده هکرها از اطلاعات مشتریان را هم اضافه کرد. 

سال گذشته بود که خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، در پیام «روز بیمه» ضرورت «بیمه گری هوشمند» را به عنوان مطالبه دولت از بیمه ها ابلاغ کرد. اما صنعت بیمه هنوز قادر به بروزرسانی عملکرد زنجیره ارزش خود نیست. در این شرایط، بیمه ها ترجیح می دهند که با حاشیه سود بیشتر سهامداران خود را راضی نگه دارند و اینگونه راه پیش روی زیان را مسدود کنند. همچنین بیمه ها به جای هوشمندسازی، در پی بازنگری در پرتفوی رسته های خدماتی خود هستند؛ به این معنی که از فروش بیمه نامه های پرریسک تر مانند بیمه مسئولیت، درمان و سازه های عمرانی بکاهند و به پوشش های بیمه بدنه و شخص ثالث بیفزایند. این در حالی است که پایایی (قدرت بازاری) بیمه ها به رشد ضریب نفوذشان در کل اقتصاد و جامعه بستگی دارد و نه نفوذ در یک بخش خاص مانند بیمه اتوموبیل. 

عقبماندگی ضریب نفوذ بیمه در ایران 
نرخ ضریب نفوذ بیمه در ایران (رقم اسمی) سال 1400 در حدود 1.77 درصد گزارش شده بود که در سال 1401 به 1.72 درصد رسید؛ گرچه ضریب نفوذ حقیقی بیمه در 1400، 2.87 درصد بود که سال گذشته به 3.04 درصد رسید. البته باید رقمی اسمی را جدی تر از ضریب نفوذ حقیقی مورد توجه قرار داد؛ چرا که ضریب اسمی بر اساس قیمت ها جاری محاسبه می شود اما نرخ حقیقی را بر اساس قیمت های ثابت سال 1395 در نظر می گیرند. مقایسه نفوذ پایین بیمه در ایران با سطوح جهانی، کفه ترازو را به نفع شرکت های بین المللی سنگین می کند. ضریب نفوذ اسمی بیمه در سال 2021 به 7 درصد در کل جهان می رسید.  به طور کلی هرچه رفاه جمعیت در یک پهنه جغرافیایی بیشتر باشد، ضریب نفوذ بیمه هم به دنبال اعمال نوآوری در زنجیره ارزش آن افزایش می یابد. برای نمونه در آمریکای شمالی ضریب نفوذ به 11.40 درصد می رسید. این قدرت بازاری بیمه در آمریکا به لطف محصولات و خدمات مبتنی بر فناوری ممکن شده است؛ به طوری که شرکت های آمریکایی 38.4 درصد از سهم بازار جهانی اینشورتک و 3.85 میلیارد دلار از درآمد آن را به خود اختصاص داده اند. 

مدیران ناآشنا با نوآوری در بیمه 
دیر یا زود شرکت های ایرانی هم باید خط سیر تکامل محصولاتشان را با نوآوری های تازه مانند هوشمند سازی و بلاکچین ادغام کنند اما در این میان چند پرسش وجود دارد: زیرساخت های اینشورتک در ایران تا چه حد توسعه یافته هستند؟ بیمه های خصوصی در برابر این تغییر ریل تاب آوری دارند؟ اینشورتک چگونه می تواند در قلمروری درآمدی دهک های مختلف نفوذ و خدمات متناسب با وسع آنها را تامین کند؟ در پاسخ به پرسش اول باید گفت که شرکت های ایرانی هنوز در این قلمرو خطر نکرده اند و حد نوآوری آنها استقرار خدمات برخط (پرداخت حق بیمه، استعلام بیمه نامه، استعلام خسارت، تمدید بیمه نامه و... ) است. بیمه ها در ایران بیشتر از اینکه نگران ریسک های اینشورتک باشند، درگیر نگاه سنتی به این صنعت هستند. به گفته غلامرضا سلیمانی، رئیس کل سابق بیمه مرکزی، مهم ترین مانع شکل گیری نوآوری در زنجیره ارزش بیمه ها به «ناآشنا» بودن مدیران بیمه ها با «چکونگی سودمند بودن راهکارهای فناورانه و نوآور در کمک به صنعت بیمه» برمی گردد.

 
7 زنجیره نوآوری در صنعت بیمه 
البته برخی مجموعه های نوآور در قالب مفهوم نوین «اکوسیستم های فرابیمه ای» از پی آشنا ساختن بیمه ها با استارت های بیمه ای در قالب ترسیم و تعریف نقشه زنجیره ارزش اکوسیستم فرابیمه برآمده اند. 

در اینجا منظور از فرابیمه، ایجاد ساز و کار بازاری چند لایه است. هر یک از این لایه ها به واسطه پیشبرد اهداف اقتصادی خود در بازار بیمه و کسب سود از آن، منافع یکدیگر را به شکل غیرمستقیم تامین می کنند. 

 صندوق های سرمایه گذاری خطر پذیر، سازمان های توانمندساز، مراکز شتاب دهنده و نوآوری، اینشورتک های نوآوری محصول (طراحی محصول)، سکوهای برخط فروش بیمه و مقایسه قیمت ها، اینشورتک های فرایند بیمه گری و رسانه ها و اکوسیستم های فعال در صنعت بیمه، 7 لایه ای هستند که از بالا به پایین زمینه استقرار نوآوری در زنجیره ارزش بیمه ها را فراهم می کنند.

 صندوق های خطر پذیر به عنوان لایه اول، تامین مالی ریسک های استقرار اینشورتک را برعهده می گیرند. همین صندوق ها می توانند از ایده هایی همچون تبدیل ذخایر شرکت های بیمه به توکن های بلاکچینی قابل معامله و معاوضه (ارز دیجیتال) حمایت کنند تا ذخایر بیمه ها مانند پول در بازار ارزهای دیجیتال قیمت گذاری شود. همین حالا در ایران بیمه هایی وجود دارند که حاضرند مشتریان ارزهای دیجیتال مبتنی بر بیمه را در مقابل نوسانات بازار رمز ارزها بیمه کنند.

 
فناوری هایی که باید مستقر شوند  
راه اندازی پلتفرم های ابری در بیمه برای ذخیره و سازی و پردازش عمیق داده ها (داده کاوی) در فضای امن به جای ذخیره سازی در سرورهای فیزیکی، راه اندازی هوش مصنوعی برای ارزیابی خسارت به جای بازرسی های حضوری ماموران بیمه و استفاده از قراردادهای هوشمند برای تسویه آنی خسارت بیمه شده از محل رمزارز مختص به شرکت بیمه یا سایر رمز ارزهای رایج و استفاده از اینترنت اشیا برای تعیین نرخ حق بیمه بر اساس نرخ های متغیر(حق بیمه عادلانه) از جمله خدمات نوینی هستند که در ایران به شدت به آنها نیاز داریم. برای نمونه با نصب تجهیزات هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا در خودروی افراد، شرکت بیمه می تواند رفتار راننده را رصد و در صورت پرریسک بودن، حق بیمه بالاتری را از او مطالبه کند. در مجموع نظارت های هوشمند ریسک پوشش خسارت را کم می کند و راه را بر تقلب و خسارت های عمدی می بندد و در نهایت به افزایش پوشش بیمه های غیراجباری در میان دهک های کم درآمد مینجامد. 

با همه این اوصاف به دلایلی، اقتصاد بیمه از گود نوآوری دورافتاده است: هنوز زنجیره ارزش بیمه ها بر مبنای لایه های یاد شده، صورت بندی نشده اند و تعداد مراکز نوآوری برای تبدیل شدن به هاب بازاری توسعه زنجیره محدود است. همچنین عمده بیمه ها سطح توانگری پایین تر از «یک» دارند و قادر نیستند که ریسک بیمه نامه هایی که فروخته اند را پوشش دهند؛ ضمن اینکه بیمه های غیراجباری مانند بیمه های عمر، درمان تکمیلی، آتش سوزی و سرقت در فرهنگ عمومی ایرانیان «کالای لوکس» محسوب می شوند. با این وجود در صورت گسترش حجم سرمایه گذاری صندوق های خطر پذیر و فضایابی هرچه بیشتر مراکز نوآوری و استقبال بیمه مرکزی از آنها، می توان بخش عمده ای از این مشکلات را به مرور برطرف و به بازار بیمه عمق بخشید.